‘Difference and Repetition’ എഴുതിയ കാലം തൊട്ട് ദില്യൂസ് പറഞ്ഞത്, പഴയപടി തത്ത്വചിന്തയെപറ്റി ഒരു പുസ്തകം എഴുതാൻ അസാധ്യമായിരിക്കുന്നു എന്നാണ്. ഒരുപക്ഷേ അതൊരു കുറ്റാന്വേഷണ നോവൽ പോലെയോ ശാസ്ത്ര കഥയെപ്പോലെയോ ഒക്കെയാണ്. തികച്ചും പ്രാദേശികവും അനുനിമിഷം മാറിമറിയുന്നതുമായ പ്രശ്നങ്ങൾക്കുള്ള ഉടൻപരിഹാരങ്ങൾ തേടൽ ‘here-and-now’. പക്ഷെ ശാസ്ത്രത്തെ കുറിച്ച് ദില്യൂസ് ഇവിടെ സംസാരിക്കുന്നത് ‘ശാസ്ത്രീയമായല്ല’ എന്നത് ഉത്തമബോധ്യത്തോടെയാണ്. സമാനമായി, ATP (എ തൗസന്റ് പ്ലാച്യൂസ്) യിൽ പറയുന്നതാകട്ടെ ‘ഒരു നിലയ്ക്കും ശാസ്ത്രം എന്ന അവകാശവാദം ഇതിനില്ല എന്നാണ്. പുസ്തകം അല്ലാത്തപ്പോഴും എന്തുകൊണ്ടാണ് ദില്യൂസും ഗത്താരിയും സ്വന്തം പേര് പുസ്തകത്തോടൊപ്പം ചേർത്തത് എന്നതിന് ‘തികച്ചും ശീലം ഒന്നുകൊണ്ടു മാത്രം’ എന്നായിരിന്നു മറുപടി. “We are writing this book as a rhizomes, it is composed of plateaus.” (ATP) ഇതിനു നിയതമായ ആദ്യവും മദ്ധ്യവും അന്ത്യവും ഒന്നുമില്ല. ഭൂകാണ്ഡങ്ങൾക്ക് (Rhizome) തുടക്കവും ഒടുക്കവും ഒന്നുമില്ലല്ലോ, അതെപ്പോഴും നടുക്കാണ് – വസ്തുക്കൾക്കും ഉണ്മകൾക്കു’മിടയ്ക്ക്’ – Intermezzo.
എങ്ങനെയാണ് ‘പുതുമ’ സൃഷ്ടിക്കാൻ കഴിയുക എന്ന സമസ്യ കലാകാരന്മാരെ എന്നും അലട്ടിയിരുന്നതാണ്. ക്ളീഷേകൾ ഒഴിവാക്കണം. പറഞ്ഞുപഴകിയ വാക്കുകളും, വരകളും ഒന്നും പാടില്ല, പുതുമയ്ക്കായുള്ള യുദ്ധംതന്നെയാണ് ഒരർത്ഥത്തിൽ കല. എന്നാൽ സാമ്പ്രദായിക ചിന്തയാകട്ടെ ‘സാമാന്യബോധം’ (commonsense) ‘ഉയർന്ന ബോധം’ (good-sense) തുടങ്ങിയ മാതൃകകളെ ഇളക്കം തട്ടാതെ പരിപാലിക്കാൻ സദാ ജാഗരൂകമാണ്. ഇത് പുതിയ സംകല്പനങ്ങൾ സൃഷ്ടിക്കുക എന്നത് ശ്രമകരമാക്കി മാറ്റുന്നു.
‘Philosophy’s job is to create concepts, with their own necessity……they are singularities…..It is perfectly easy to think without concepts, but as soon as there is concepts, there is genuine philosophy (Negotiations). ‘ആളുകൾചിലപ്പോൾ സങ്കീർണമായ വാക്കുകൾ പ്രയോഗിക്കുന്നത് ട്രെൻഡി ആകാൻ വേണ്ടിയാണെന്ന് വിമർശിക്കാറുണ്ട്, അത് വിദ്വേഷംപറച്ചിൽ മാത്രമല്ല വിഡ്ഢിത്തം കൂടിയാണെന്ന് പറയാതെ വയ്യ. കാരണം ‘ഒരു സംപ്രത്യയത്തിന് ചിലപ്പോൾ പുതിയ വാക്ക് ആവശ്യം വരും. ചിലപ്പോൾ അതിന് ഒരു സാധാരണ വാക്കിന് അനന്യമായ അർത്ഥം നൽകാൻ കഴിഞ്ഞെന്നും വരും’ എന്ന് ദില്യൂസ് അതേ പുസ്തകത്തിൽ ഒരു ചോദ്യത്തിന് മറുപടിയായി പറയുന്നുണ്ട്.
മുൻകൂർ നിശ്ചയിച്ച മാതൃകയിൽ കാര്യങ്ങൾ ഉറപ്പിച്ചു നിർത്തുന്നതിനു പകരം ‘സംഘാതങ്ങൾക്കും’ ‘മാറ്റത്തിനും’ പ്രാമുഖ്യം കൊടുക്കുന്നതുകൊണ്ടുതന്നെ ATP ഉടനീളം പുതിയ സംകല്പനങ്ങൾ നിറഞ്ഞതാണ്. അത് എങ്ങനെ ഉപയോഗിക്കണം എന്നതിനുള്ള ‘user guide’ എന്ന് വേണമെങ്കിൽ ‘Rhizome Plateau’നെ വിളിക്കാം.
പുസ്തകങ്ങൾ നട്ടെല്ലും താളുകളും ഉള്ള മരങ്ങൾ തന്നെയാണ്. വൃക്ഷ-പുസ്തക (Tree Book) ങ്ങളും ഭൂകാണ്ഡ പുസ്തകങ്ങളും(Rhizome Book) ഉണ്ട്. വൃക്ഷ പുസ്തകങ്ങൾ തന്നെ ചിലത് നാരായവേരുകൾ (Taproot Books) ഉള്ളതും മറ്റുചിലത് തായ് വേരുകൾ (Fasciculated Root books) പടർന്നതുമാണ്. ആദ്യത്തെതിൽ ആകട്ടെ എഴുത്തുകാരനിലും അർത്ഥത്തിലും സകലതും സുഭദ്രമാണ്. പുസ്തകം ലോകത്തെ വിശ്വസ്ഥതയോടെ പകർത്തുന്നു. എന്നാൽ മറുഭാഗത്തുള്ളത് തായ് വേർ പടല പുസ്തകങ്ങൾ ലോകത്തെ അതുപടിപകർത്താൻ Taproot books ന്റെ കഴിവിനെ അവിശ്വസിക്കുകയും ആ അവിശ്വാസത്തെ അതിന്റെ ബലമാക്കി മാറ്റുകയുമാണ് ചെയ്യുന്നത്. തായ് വേരുകൾ പലതാണ്. അതിന്റെ അർത്ഥവും അതുപോലെ നീട്ടിവയ്ക്കപ്പെടലും പലവിധം വ്യാഖ്യാനങ്ങൾക്കു വഴിവയ്ക്കുകയും ചെയ്യുന്നു .ആദ്യത്തെതിൽ വേര് -പ്രപഞ്ചം ആണെങ്കിൽ രണ്ടാമത്തെതിലെ തായ് വേരുകൾ കുഴഞ്ഞുമറിഞ്ഞ പ്രപഞ്ചത്തിന്റെ പ്രതിനിധാനം ആണ്. ലോകം ആകെ കുഴഞ്ഞു മറിഞ്ഞതാണ്. പക്ഷെ പുസ്തകത്തിന് അപ്പോഴും കുഴഞ്ഞുമറിഞ്ഞ ലോകത്തെ പ്രതിനിധാനം ചെയ്യാൻ കഴിയുന്നു! !’radical chaosmos rather than root-cosmos. (ATP) അപ്പോൾ, Rhizomeന്റെ ഒരു സവിശേഷത ‘കണക്ടബിലിറ്റി’ ആണ്. ഇവിടെ ശ്രദ്ധിക്കേണ്ടത് ഇവിടെ ‘ബന്ധങ്ങൾ’ ഒരു അധികാരഘടനയ്ക്ക് അനുക്രമമായി സംഭവിക്കുന്നതല്ല മറിച്ച് പൂർവ നിശ്ചിതമല്ലാത്തതും പരീക്ഷണോന്മുഖവുമാണ്. Rhizomeലെ ബന്ധങ്ങൾ എപ്പോഴും ഇടം വലം, മേൽ കീഴ് നോക്കാതെ എപ്പോഴും പെരുകിക്കൊണ്ടിരിക്കുന്നതാണ്. Always in the middle.
ATP ഉദാഹരണമായെടുത്താൽ, ഒരു പുസ്തകം ക്രമത്തിൽ വായിക്കാൻ പാകത്തിന് അടുക്കിവച്ചതല്ലെങ്കിൽ എന്തു ചെയ്യും? ഏതുതരം ‘ബന്ധിപ്പിക്കൽ’ ആണ് താളുകൾക്കിടയിൽ, വാക്കുകൾക്കിടയിൽ സാധ്യമാവുക? ഒരു പുസ്തകത്തെ കൊണ്ട് എന്തു കഴിയും? നമ്മൾ ഇങ്ങനെ സൃഷ്ടിക്കുന്ന ബന്ധങ്ങളെ ആണ് D&G ‘lines of flight’ അഥവാ പലായനപഥങ്ങൾ എന്നു വിളിക്കുന്നത്. ഇവിടെയാണ് ‘പുതിയത്’ സൃഷ്ടിക്കപ്പെടുന്നത്.
എന്താണ് ബന്ധങ്ങൾ കൊണ്ടുള്ള പരീക്ഷണവും ‘പുതുമ’ സ്രൃഷ്ടിക്കലും? ഉദാഹരണമായി ATPയിലെ ഒരു ഖണ്ഡത്തെ അതിന്റെ തന്നെ മറ്റൊരു ഖണ്ഡവുമായി ബന്ധിക്കണമെന്നു യാതൊരു നിർബന്ധവുമില്ല. അതിനോട് ഒരു മരമോ ഒരു പാട്ടോ ഒരു ഗണിതസൂത്രവാക്യമോ ചേർത്താൽ എങ്ങനെയിരിക്കും? ഭാഷയിലേക്ക് കടന്നാൽ അതിനെ ഒരു ചിഹ്നവ്യവസ്ഥയിൽ ഒരുക്കുകയാണ് ഘടനാവാദചിന്തകൾ ചെയ്യുന്നത്. പക്ഷെ അത് വസ്തുക്കളുടെയും, അധികാരത്തിന്റെയും, വാക്കുകളുടെയും ഭൂമിശാസ്ത്രത്തിന്റെയും ബഹുലമായ മിശ്രിതമാണ്. ഭാഷയുടെ അമൂർത്തഘടനയെ വേർതിരിച്ചെടുക്കാനാണ് ഭാഷാശാസ്ത്രത്തിന്റെ ഉത്സാഹം മുഴുവൻ. ഭാഷാശാസ്ത്ര ധാരണകൾക്ക് വിപരീതമായി ഗത്താരിയും ദില്യൂസും പറയുന്നത് ‘ ഭാഷാശാസ്ത്രമാതൃകകളോടുള്ള നമ്മുടെ വിമർശനം ‘അത് അമൂർത്തമാണ് എന്നതല്ല, മറിച്ച് അതിനിയും വേണ്ടത്രയും അമൂർത്തമായിട്ടില്ല എന്നാണ്, അത് ഭാഷയെ ഒരു പ്രസ്താവനയുടെ ആർത്ഥികവും പ്രായോഗികവുമായ ഉള്ളടക്കവുമായും പറച്ചിലിന്റെ സംഘാത്മക സംയുക്തവുമായും (Collective assemblage of enunciation) സാമൂഹിക ക്ഷേത്രത്തിന്റെ സൂക്ഷമ (സുഷമ)രാഷ്ട്രീയ സാകല്യവുമായും ബന്ധിപ്പിക്കുന്ന അമൂർത്തയന്ത്രമായി (Abstract Machine) പരിവർത്തിപ്പിക്കപ്പെട്ടിട്ടില്ല എന്നതാണ്’. ഇവിടെ അമൂർത്തം എന്നത് മൂർത്തം (concrete) എന്നതിന്റെ വിപരീതം അല്ല, മറിച്ച് വ്യതിരിക്തം (discrete) എന്നതിന്റെ ആണ്. ഭാഷ ഇവിടെ വാക്കുകളുടെയും വസ്തുക്കളുടെയും നൈരന്തര്യമാകുന്നു. ഒരു ഭാഷ ദൃഢീകരിക്കപ്പെടുന്നത് ഒരു ഇടവകയേയും രൂപതയേയും മൂലധനത്തെയും ഒക്കെ ചുറ്റിപ്പറ്റിയാണ്. അതൊരു മുള പൊട്ടൽ ആണ്. അത് രൂപമെടുക്കുന്നതാകട്ടെ ഭൗമാന്തർവളർച്ചകളും ഒഴുക്കുകളും ചേർന്ന്, ഒരു നദീതടത്തിനോ റെയിൽവേ പാളത്തിനോ നെടുകെ, ഒരു എണ്ണപ്പൊട്ട് പോലെ പടർന്ന്’ ഒക്കയാണ്. (ATP)
‘വ്യവഹാരം’ അതിൽതന്നെ ഒരു Rhizome ആണെന്ന് കാണാം. ചിഹ്നശൃംഖലകളും, അധികാര സ്ഥാപനങ്ങളും, കല, ശാസ്ത്രം,സമൂഹ്യമുന്നേറ്റങ്ങൾ, അവയുടെ അനുബന്ധ സാഹചര്യങ്ങൾ; അവയെല്ലാം വ്യവഹാരത്തിനകത്ത് തമ്മിൽ ബന്ധം സ്ഥാപിക്കുന്നതിനാൽ അടിസ്ഥാനപരമായി അതൊരു ‘heterogeneous reality’ ആണെന്ന് പറയാം. മാതൃഭാഷ എന്നത് പലഭാഷാഭേദങ്ങൾക്ക് ഇടയിൽ ഒന്നിന്റെ അധികാരം കൈയേൽക്കൽ മാത്രമാണ്. അത് മാനക ഭാഷയെന്ന തോന്നൽ ഉണ്ടാകുന്നു. ‘There is no mother tongue, only a power takeover by a dominant language within a political multiplicity’ (ATP). Rhizomeലെ ഒരു ഘടകത്തിന് മറ്റേതുമായും ചേരാനുള്ള ശേഷി ഉണ്ട്. ഇവിടെ felt, fabric ഇവ തമ്മിലുള്ള വ്യത്യസം ഓർക്കുന്നത് നന്നാകും. (1)
ഫാബ്രിക് Rhizomeന് ഉദാഹരണമായി എടുക്കാം. അതിലെ ഊടും പാവും ഒരിക്കലും കൂടി ചേരുന്നില്ല, എന്നാൽ ഒരു Feltലെ സ്ഥിതി വിഭിന്നമാണ്. അതിലെ ഇഴനാരുകൾ മറ്റേതൊന്നുമായും ചേരാനും തീർത്തും ആകസ്മികമായ ബന്ധങ്ങൾ സ്രൃഷ്ടിക്കുവാനും ശേഷിയുള്ളവ ആണ്. പലദിക്കുതിരിഞ്ഞ ഇത്തരം ചേർച്ചകളുടെ എണ്ണക്കൂടുതൽ ആണ് Feltന്റെ ശേഷിയുടെ അടിസ്ഥാനം തന്നെ. എന്നാൽ Feltന്റെ ഘടകങ്ങൾ Rhizomeൽ നിന്നും ഭിന്നമായി തികച്ചും ഏകാത്മകമാണ് (Homogeneous). എന്നാൽ ബഹുലതകൾ തമ്മിലുള്ള ബന്ധവുമാണ് Rhizomeന്റെ സവിശേഷത.
അനേകത (Multiplicity) ആണ് മറ്റൊരു Rhizome സവിശേഷത. ഇവിടെ ഏകം/അനേകം എന്ന ദ്വന്ദം ഒഴിവാക്കാൻ ദില്യൂസും ഗത്താരിയും ശ്രമിക്കുന്നു. സാമ്പ്രദായിക രീതിയിൽ പലതുകൾ എപ്പോഴും ഒന്നിന് കീഴടങ്ങി നിൽക്കുകയും അത് വൃക്ഷരീതിയിൽ ഏകീകരിക്കപെടുകയും ചെയ്യുന്നു. പുതുതായി ഒന്നും രൂപമെടുക്കുന്നില്ല, എല്ലാം ഒന്നിന്റെ പ്രതിരൂപം മാത്രമാകുന്നു. പലതുകളിൽ ഉള്ള വ്യതിയാനങ്ങൾ ഒന്നും ഏശാത്ത ‘അതീത(ത)ത്ത്വമായി’ നിലകൊള്ളുന്ന ഒന്നിൽ നിന്നും ഭിന്നമാണ് ‘Rhizome’. അതിൽ ഭിന്നതകൾ മുൻകൂർ ഘടനയില്ലാതെ സഹവസിക്കുന്നു. Rhizome സ്വയം സംഘാടനക്ഷമമാകയാൽ അതിനെ ‘ഏകീകരിക്കാൻ’ ഒരു ഘടനയുടെയും അതുവഴി അതിനോട് മറ്റൊരു മാനത്തെയും കൂട്ടിച്ചേർക്കേണ്ട ആവശ്യവുമില്ല. ഘടനാവൽകരണവും, ഏകീകരണവും സൂചകത്താൽ അതിനിർണ്ണയിക്കപ്പെടുന്നതോ (over-coding) സമാനമായ കർതൃത്ത്വവൽകരണപ്രക്രിയയുടെ അനന്തരഫലമോ ആണ്. Feltലെ ഇഴനാരുകൾ പോലെയും, അവയുടെ അവിചാരിത സമാഗമങ്ങൾ പോലെയും ഒരു ‘Rhizomatic Multiplicity’യിൽ മുൻ നിശ്ചിത ബിന്ദുക്കളോ, സ്ഥാനങ്ങളോ ഇല്ല. ‘A multiplicity has neither subject nor object, only determinations, magnitudes and dimensions that cannot increase in number without multiplicity changing in nature.’ (ATP)
പാശ്ചാത്യചിന്തയുടെ ‘വൃക്ഷമാതൃക’യ്ക്കെതിരെ ‘ഭൂകാണ്ഡത്തെ’ സ്ഥാപിക്കുകയാണ് D&G. ജ്ഞാന വൃക്ഷം, ബൈബിളിലെ ഉല്പത്തിയും ആദിപാപവും, വംശാവലിവൃക്ഷം ഒക്കെ ‘വൃക്ഷമാതൃക’ യിൽ ആണ് തളിർത്തുനിൽക്കുന്നത് എന്നു കാണാം. ഇന്ത്യയിലെ ജാതിവ്യവസ്ഥ എടുത്താൽ ‘ജാതി’ മരങ്ങളിലെന്നപോലെ ജാതികളും ഉപജാതികളും ആയി വേർപിരിയുന്നു. മരത്തിന്റെ വേരുകളും ചില്ലകളും ഫലങ്ങളും ഒക്കെ ദേശത്തെയും വ്യക്തിസ്വത്വത്തെയും ഭാവിയെയും ഒക്കെ അടയാളപ്പെടുത്താൻ നമ്മൾ അതേപടി പകർത്തുന്നു. നമുക്ക് വ്യക്തികൾക്കും വസ്തുക്കൾക്കുമൊക്കെ ഉൽഭവവും ലക്ഷ്യവും ഒക്കെ നിർബന്ധമാണ്.
‘എവിടുന്നു വരുന്നു? എങ്ങോട്ട് പോകുന്നു?എന്തായിത്തീരുന്നു’ എന്നീ ചോദ്യങ്ങൾ തീർത്തും പ്രയോജനരഹിതമാണെന്നു D&G പറയും, പകരം അതെങ്ങനെ, എന്തിനൊപ്പം പ്രവർത്തിക്കുന്നു? ബന്ധങ്ങൾകൊണ്ട് എന്തു ഫലമുണ്ടായി? ഇതൊക്കെയാകും അവരുടെ ചോദ്യങ്ങൾ. ഇവിടെ ഭവശാസ്ത്രത്തിനും, സത്താവാദം, ലക്ഷ്യവാദം എന്നിവയ്ക്കുമൊക്കെ അപ്പുറം, D&G മുന്നോട്ടുവയ്ക്കുന്ന ‘നൊമാഡോളജി’ പാശ്ചാത്യ ചിന്തയിൽ നിന്നു തന്നെയുള്ള ഒരു വിച്ഛേദനമാണ്. ബഷിലാദ് (Gaston Bachelard) പറയുമ്പോലെയെങ്കിൽ ‘ഭാവനതന്നെ ഒരു വൃക്ഷമാണ്’, അപ്പോൾ മിത്തും ആഖ്യാനങ്ങളും മാത്രമല്ല തത്ത്വചിന്തയിലും, ശാസ്ത്രത്തിലും മുഴുവൻ ‘മരങ്ങൾ’ തല ഉയർത്തി നിൽക്കുന്നത് കാണാം. വൃക്ഷനിബിഢത മനസ്സിലാക്കാൻ പ്രൊഫൈറിയുടെ ‘കുടുംബവൃക്ഷ’ത്തിലേക്കും, (Family tree Porphyry – അത് ജീനസ്സും സ്പീഷിസും ആയി വേർപിരിയുന്നു) തിയോദുൽഫിയുടെ ‘ജ്ഞാനവൃക്ഷത്തിലേക്കും’ ലമാർക്ക്, ബഫൻ തുടങ്ങിയവരുടെ പ്രകൃതിചരിത്രത്തിലേക്കും ഡാർവിന്റെ പരിണാമവൃക്ഷത്തിലേക്കും എല്ലാം ഒന്നു കണ്ണോടിച്ചാൽ മതിയാകും.
‘തത്ത്വചിന്ത അതിന്റെ സമഷ്ടിയിൽ വൃക്ഷസമാനമായ ഒന്നാണെന്ന് കാണാം. അതിന്റെ വേരുകൾ, അതിഭൗതികവാദവും; തടി, ഭൗതികവാദവും; അതിൽനിന്നുള്ള ശാഖകൾ മറ്റു ശാസ്ത്രങ്ങളും; അതിനെ വൈദ്യശാസ്ത്രം, യന്ത്രശാസ്ത്രം, ധാർമ്മികശാസ്ത്രം എന്നിവയിലേക്ക് ചുരുക്കാം എന്നു തോന്നുന്നു’ എന്ന ദെക്കാർത്തെയുടെ വാക്കുകൾ പശ്ചാത്യചിന്തയുടെ തന്നെ വിധിനിർണ്ണയിക്കുന്നവ ആയിരുന്നു. സൊസ്യൂർ, ചിഹ്നങ്ങളുടെ സ്വച്ഛാപരത വിശദീകരിക്കുന്നത് തന്നെ ‘മര’ത്തെ ഉദാഹരിച്ചാണ്. ചോംസ്കി തന്റെ ‘ജനറേറ്റിവ് ഗ്രാമറിലും’ വാക്കുകളെ അടുക്കിവച്ചിരിക്കുന്നത് ‘വൃക്ഷമാതൃകയിൽ’ ആണ്. ഇവിടെയൊക്കെ വൃക്ഷത്തിനുള്ള വർഗീകരണ, പ്രതീക മൂല്യങ്ങൾ എടുത്തുപറയേണ്ടതാണ്. നമ്മൾ എങ്ങനെ ചിന്തിക്കുന്നു എന്നു ഇതു നിർണ്ണയിക്കുന്നു, അതിലൂടെ ലോകത്തെ അറിയുകയും അനുഭവിക്കുകയും വേർതിരിക്കുകയും വർഗീകരിക്കുകയും ക്രമീകരിക്കുകയും ഒക്കെ ചെയ്യുന്നു. ഈ വൃക്ഷമാതൃകയാണ് നമ്മുടെ മനസ്സിൽ നിന്ന് തന്നെ പിഴുതെറിയാൻ ദില്യൂസും ഗത്താരിയും ശ്രമിക്കുന്നത്. ‘നമ്മൾ മരങ്ങളെകൊണ്ട് തളർന്നിരിക്കുന്നു’ എന്ന് അവർ പറയും.
പക്ഷെ ‘വൃക്ഷ ചിന്തയുടെ’ പ്രശ്നങ്ങൾ എന്തൊക്കെയാണ്? വൃക്ഷമാതൃക മുൻകൂർ നിശ്ചയിച്ചപ്രകാരം അനുകരണത്തിന്റെയും സാദൃശ്യത്തിന്റെയും അടിസ്ഥാനത്തിൽ സൗകര്യപൂർവം ചിലതിനെമാത്രം തിരഞ്ഞെടുത്തും മറ്റുചിലതൊക്കെ ഒഴിവാക്കിയും ലോകത്തെ പകർത്തുന്നു. പക്ഷെ അത് ലോകത്തിൽ നിന്നും വിച്ഛേദിക്കപ്പെട്ട അവസ്ഥയിലാണ്. യഥാർത്ഥത്തിൽ ലോകം തന്നെ ഒരു വൃക്ഷത്തിന്റെ ഛായയിൽ പുനരുൽപാദിപ്പിക്കപെടുകയാണ്. ഭാഷയും അബോധവും തലച്ചോറും അധികാരവും എല്ലാം അങ്ങനെ വൃക്ഷരൂപം കൈക്കൊള്ളുന്നു.
മറ്റൊരു പ്രശ്നം അതിന്റെ ദ്വന്ദ്വയുക്തിയാണ്. ആരംഭത്തിൽ, ഒന്നിൽ തുടങ്ങി അത് രണ്ടാകുന്നു. അത് വീണ്ടും ഇരട്ടിക്കുന്നു. അങ്ങനെ അനന്തമായി തുടരുന്നു (n+1). പക്ഷെ പ്രകൃതി ഇങ്ങനെ എണ്ണമൊപ്പിച്ചു ഇരട്ടിക്കുന്ന ഒരു പ്രതിഭാസമല്ലെന്ന് നമുക്കറിയാം. അവിടെ വേരുകൾ കെട്ടുപിണഞ്ഞതും പലതായി പിരിഞ്ഞും ഒക്കെയായിട്ടാണ് നിലകൊള്ളുന്നത്. മരങ്ങൾ കുത്തനെ വളരുന്നവയാണ്, ഒപ്പം ശാഖാബദ്ധമായി ക്രമീകരിക്കപെട്ടതുമാണ്. വൃക്ഷങ്ങൾ കേന്ദ്രീകൃത്മായ ഏകാധിപത്യപ്രവണതയെ കുറിക്കുന്നു എന്നു പറയാം. അത് ഉൽഭവത്തെ മുൻകൂർ ഭാവന ചെയ്യുകയും, അനുമാനം, വിഭജനം, പുനരുല്പാദനം തുടങ്ങിയ പ്രക്രിയകളിലൂടെ മറ്റെല്ലാം അതിനെ പിൻതുടരുകയും ചെയ്യുന്നു.
മനോവിശ്ലേഷണീയം മാത്രം ശ്രദ്ധിച്ചാൽ ഇതു മനസ്സിലാകും. ഇവിടെ കേന്ദ്രത്തിൽ അച്ഛൻ അല്ലെങ്കിൽ ‘ലിംഗം’ ആണ്, അതിൽനിന്നും മറ്റുള്ളവ തുടങ്ങുന്നു. മരവും വേരുകളും ഒക്കെ ചിന്തയുടെ ഒരു ദുഃഖപൂർണ്ണമായ ചിത്രമാണ് മുമ്പോട്ടുവയ്ക്കുന്നത്, ഇവിടെ ചിന്ത പരീക്ഷണവിമുഖമാണ്. അത് എല്ലായിടത്തും കുത്തനെയുള്ള ശിഖിരങ്ങൾ ഉള്ള വൃക്ഷത്തെ നടുന്നു. പക്ഷേ ഭൂകാണ്ഡങ്ങൾ പലദിശകളിലേക്കും വിലങ്ങനെ പടരുന്നവയാണ്. ചിന്തയുടെ ഇത്തരം പടർപ്പുകൾക്കുമീതെ ചില അതീത(ത)ത്ത്വങ്ങൾ അടിച്ചേല്പിക്കാനുള്ള ശ്രമങ്ങൾ ചിന്തയുടെതന്നെ വഴിമുടക്കുകയും അതിനെ ഒരു ജീവനറ്റ ഘടനയിലേക്ക് ഒതുക്കുകയും ചെയ്യുന്നു.
1974ൽ ആണ് ദില്യൂസും ഗത്താരിയും ചേർന്ന് കാഫ്കയെക്കുറിച്ചുള്ള Kafka: Towards a Minor Literature എന്ന പുസ്തകം എഴുതുന്നത്. ‘കാഫ്കയുടെ കൃതികളിലേക്ക് എങ്ങനെ ചെന്നത്തും? അതുതന്നെ ഒരു Rhizome, ‘മാളം ആണ്’ എന്ന് D&G പറയുന്നുണ്ട്. കാഫ്ക യുടെ നോവലുകൾ പലവഴിക്കും പ്രവേശിക്കാവുന്നവയാണ്. കാവാടങ്ങൾ പരസ്പരപണ്ഡിതങ്ങളുമാണ്. ഏതുബിന്ദുക്കൾ ഏതിനോട് ബന്ധിക്കപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു എന്നത് മുൻകൂർ നിശ്ചിതമായ ഒന്നല്ല, അനവധിയായ വ്യത്യയാനസാധ്യതകൾ ഓരോന്നും വ്യത്യസ്ഥമായ ഭൂപടങ്ങളേയും അനുഭവങ്ങളേയും സൃഷ്ടിക്കുന്നു. ഒരുവാതിൽ ഒന്നിലേക്ക് തുറക്കാതെ, മറ്റൊന്നിൽ എത്തുമ്പോൾ ഒരു പുതിയ സംഘാതവും (Assemblage) ഭൂപടവും (Map) അനുഭവവും ഉണ്ടാകുന്നു.
കാഫ്കയെക്കുറിച്ചുള്ള പുസ്തകം എഴുതി രണ്ടുവർഷം കഴിയുമ്പോൾ ആണ് The Rhizome എന്നപേരിൽ ഒരു ചെറുപുസ്തകം ദല്യൂസും ഗത്താരിയും ചേർന്ന് എഴുതുന്നത്. ഇതാണ് ഇരുവരും ചേർന്ന് പിന്നീടെഴുതിയ ‘A Thousand Plateaus’ എന്ന പുസ്തകത്തിന്റെ ആമുഖമായി ചേർത്തത്. ATP തന്നെ പലവഴികളിലൂടെ പ്രവേശിക്കുകയും പുറത്തുകടക്കുകയും ചെയ്യാവുന്ന ‘രാവണക്കോട്ട’യാണ്, അതൊരു ‘Rhizome book’ ആണെന്ന് പറയാം.
Rhizome എന്നാൽ എല്ലാ പ്രശ്നങ്ങൾക്കുമുള്ള ഒരു മറുമരുന്നോ സാർവ്വത്രിക പരിഹാരമോ അല്ല. പ്രവിശ്യാഭേദനം (De-territorialisation), പലായനപഥങ്ങൾ (line of flight) ഇവയൊന്നും പുനർപ്രവിശ്യാവൽക്കരണം (Re-territorialisation) സൂക്ഷമഫാസിസം, പ്രതിലോമകരമായ അധികാരപ്രയോഗങ്ങൾ എന്നിവയിൽനിന്നൊക്കെ സംരക്ഷണമൊരുക്കും എന്നതിന് യാതൊരു ഉറപ്പും ഇല്ല. പലായനപഥങ്ങൾ എല്ലായ്പ്പോഴും പുനഃപ്രവർത്തനസജ്ജമാക്കേണ്ടതും, അഴിച്ചുപണിയുകയോ പകരം പുതിയത് കണ്ടെത്തുകയോ ഒക്കെചെയ്യേണ്ടതും അനിവാര്യമാകയാൽ മേൽപറഞ്ഞ അപകടസാധ്യത പൂർണ്ണമായും ഒഴിവാക്കാൻ കഴിയില്ല എന്നതാണ് യാഥാർഥ്യം.
D&G പലപ്പോഴും ഇരട്ടകൾ മാതൃകകളായി അവലംബിക്കുന്നതായി നമുക്ക് തോന്നുമെങ്കിലും മാതൃകകൾക്കെല്ലാം വെല്ലുവിളി ഉയർത്തുന്ന പ്രക്രിയയയുടെ ഭാഗമായി മാത്രമാണത്. അനുനിമിഷം ആ ‘ഇരട്ടകളിൽ’ കുടുങ്ങിപ്പോകാതെ മനസ്സിനെ പാകപ്പെടുത്തേണ്ടതുണ്ട്. ദ്വന്ദ്വങ്ങൾ മറികടന്ന് നമ്മൾ എത്തിചേരുക PLURALISM=MONISM എന്ന മാജിക് ഫോർമുലയിൽ ആയിരിക്കും. ഇവിടെ വസ്തുക്കൾ നിരന്തരം പുനഃക്രമീകരിച്ചുകൊണ്ടേയിരിക്കുന്നു. The furniture we are forever rearranging. (ATP)
വൃക്ഷത്തെ അപേക്ഷിച്ച് Rhizomeന് ചില മേൻമകൾ അവകാശപ്പെടാൻ കഴിയും. വൃക്ഷമാതൃകയിൽ അനുകരണ-സാദൃശ്യയുക്തികൾക്കും സ്വത്വത്തിനും ഒക്കെയാണ് പ്രാമുഖ്യം എങ്കിൽ, ഭൂകാണ്ഡത്തിൽ ബഹുത്വത്തിനും ബന്ധങ്ങൾക്കുമാണ് പ്രാധാന്യം. പുസ്തകം ലോകത്തെ അനുകരിക്കുകയല്ല, പകരം ലോകത്തോടൊപ്പം ഒരു Rhizome പണിയുകയാണ്. ഭൂകാണ്ഡങ്ങളിൽ, കാഫ്കയുടെ നോവലിലും കഥകളിലും ഉള്ളതുപോലെ, ഓരോ ബിന്ദുവും മറ്റൊന്നിനോട് ബന്ധിതമാണ്. എന്നാൽ മരങ്ങൾ കുത്തനെയുള്ള അക്ഷങ്ങളിൽ ബിന്ദുക്കളെ സ്ഥിരപ്പെടുത്തുന്നു. Rhizome മാറിക്കൊണ്ടിരിക്കുന്ന ബിന്ദുക്കളുടെ തീർത്തും നൊമാഡിക് ആയ വിന്യാസം ആയതു കൊണ്ട് തന്നെ അവ ബഹുമുഖമായ ആകാരങ്ങളും ബന്ധങ്ങളും ആർജ്ജിക്കുന്നു. ഇഞ്ചിയുടെ രൂപം ഓർത്തുനോക്കൂ. ദില്യൂസ് ‘Negotiations’ൽ വിശദീകരിക്കുന്നത് പോലെ, Rhizome ഒരു തുറന്ന വ്യവസ്ഥയാണ്, അതിന്റെ സങ്കല്പനങ്ങളാകട്ടെ മറ്റ് തുറന്ന വ്യവസ്ഥകളിലേതുപോലെ ‘സത്ത’ അല്ല താനും, മറിച്ച് സംഭവങ്ങളും സാഹചര്യങ്ങളും ഒക്കെയാണ്. ഏതൊരു തുറന്ന വ്യവസ്ഥയുമെന്നപോലെ ‘കവാടങ്ങളും’ (Threshold) പൊതുബിന്ദുക്കളെ (point of bifurcation) ഇരുവഴികളിലേക്ക് തുറന്ന് വിടുകയും, അവയെ മറ്റൊരു സ്ഥിതി/അവസ്ഥ (state) യിലേക്ക് നയിക്കുകയും ചെയ്യുന്നു.
ചോംസ്കിയുടെ ജനറേറ്റിവ് ഗ്രാമറിലേക്കു തിരിച്ചുപോയൽ അത് വൃക്ഷരൂപത്തിൽ ഉള്ളതും അമൂർത്തവും തീർത്തും പദബന്ധിതവും അധികാരക്രമത്തിലൂന്നിയതും ആധിപത്യസ്വാഭാവം പുലർത്തുന്നതുമായ ഒന്നാണെന്ന് കാണാം. ലക്കാനിയൻ മനോവിശ്ലേഷണീയത്തിൽ ‘സൂചകങ്ങളുടെ സമഗ്രാധിപത്യം’ ആണെങ്കിൽ ഇവിടെ വാക്യങ്ങൾക്കാണ് പരമാധികാരം. ചോംസ്കിയൻ വ്യാകരണത്തിലെ ‘S’ സിംബൽ അടയാളപ്പെടുത്തുന്നത് അധികാരത്തെയും പദബന്ധങ്ങളെയും ആണ്. എല്ലാവാക്യങ്ങളെയും നാമപദ സമൂഹവും, ക്രിയാപദസമൂഹവുമായി വിഭജിച്ച് വാക്യങ്ങൾ ശരിയായവ്യാകരണനിയമങ്ങൾ അനുസരിക്കുന്നു എന്ന് ഉറപ്പുവരുത്തുന്നു. മരങ്ങളുടെ പ്രശ്നം, അതെത്രമാത്രം ആധികാരികവും ശാസ്ത്രീയവുമാണെങ്കിൽകൂടി, അത് അടിസ്ഥാനപരമായി ഒഴുക്കനും, കൂട്ടുപിരിഞ്ഞതുമായ ഒരു പ്രതിഭാസത്തെ – സംഘാതത്തെ – നിശ്ചിതമായ കള്ളികളിലേക്കും ഉദാസീനമായ അധികാരക്രമത്തിലേക്കും ഒതുക്കുന്നു എന്നതാണ്.
എന്നാൽ ഭാഷയോടുള്ള ‘Rhizomatic സമീപനം മറ്റൊന്നാണ്. ഇവിടെ ചിഹ്നശൃംഖലകൾ ആഭ്യന്തരമായ ഭാഷാനിയമങ്ങൾ മാത്രം അനുസരിച്ച് കൂട്ടിച്ചേർക്കപ്പെട്ട ഒന്നല്ല മറിച്ച് ബാഹ്യബന്ധങ്ങൾക്കാണ് ഇതിൽ പ്രധാന്യം. Rhizome ചിഹ്നശൃംഖലകൾക്കും അധികാര സ്ഥാപനങ്ങൾക്കും കല, ശാസ്ത്രം, സമൂഹ്യമുന്നേറ്റങ്ങൾ തുടങ്ങിയവയോട് അനുബന്ധമായ സാഹചര്യങ്ങൾക്കും കുറുകെയുള്ള നിരന്തരമായ ബന്ധങ്ങളുടേതാണ്. ഭാഷ അതിൽ തുടങ്ങി അതിൽത്തന്നെ അവസാനിക്കുന്ന സ്വയംപൂർണ്ണവ്യവസ്ഥ അല്ല എന്നു ചുരുക്കം. അതൊരു ‘എണ്ണത്തുണ്ട്’ പോലെ പരക്കുന്നതാണ്, അത് മറ്റ് Segmentകളോട് ചേരുമ്പോൾ അവിടെ ഒരു യന്ത്ര സംഘാതം (Machinic Assemblage) അഥവാ ‘അനേകത’ (Multiplicity) രൂപംകൊള്ളുന്നു.
ഇവിടെയൊന്നും ഒന്നിനെയും, പലതിനെയും പ്രതിസ്ഥാപിക്കുകയും അതുവഴി കാമ്പുള്ളതും പൂർവ്വനിശ്ചിതവുമായ ഒരു ‘അനേകത’ സ്രൃഷ്ടിക്കലും അല്ല D&G ലക്ഷ്യം വെക്കുന്നത്. അതിന് ഒരു കേന്ദ്രമോ, സത്തയോ ഇല്ല, പകരം പലതരം ബന്ധങ്ങങ്ങളിലൂടെ വിസ്തൃതമാകുന്നതോടെ അതുതന്നെ മറ്റൊന്നാകുന്നു.
എല്ലാ അനേകതകളും Flat multiplicity അഥവാ ‘പരപ്പൻ അനേകതകൾ’ ആണെന്ന് D&G. അതെല്ലായിടത്തും നിറയുകയും കയ്യടക്കുകയും ചെയ്യുന്നു. അതുകൊണ്ടു തന്നെ നമ്മൾ ഇവിടെ സൂചിപ്പിക്കുന്നത് ബന്ധപൂരിതമായ അനേകതകളുടെതന്നെ ഒരു ‘Plane of Consistency’യെ കുറിച്ചാണ്. ബന്ധങ്ങൾ വർദ്ധിതമാകുന്നതോടെ ഇതിന്റെ പരപ്പും കൂടി വരുന്നു. ഇവിടെ ‘അനേകത’കൾ നിശ്ചയിക്കപെടുന്നത് അതിന്റെ പുറത്തല്ല. മറിച്ച് അമൂർത്ത രേഖകളും, പലായനപഥങ്ങളും അഥവാ പ്രവിശ്യാഭേദവും അതിന്റെ പ്രകൃതം തന്നെ മാറ്റുകയും അതിനെ മറ്റ് അനേകതകളിലേക്കു തുറക്കുകയും, അതുമായി ബന്ധം സ്ഥാപിക്കുകയുമൊക്കെയാണ് അവിടെ ചെയ്യുന്നത്.
ഓർക്കിഡും വണ്ടും
ഓർക്കിഡുകളിൽ പരാഗണം നടക്കുന്നത് ദില്യൂസ് ചൂണ്ടിക്കാണിക്കുന്നുണ്ട്. ഓർക്കിഡ് പെൺതേനീച്ച ആയി മാറുന്നു, അവ ഉല്പാദിപ്പിക്കുന്ന ‘ഫെറമോണുകൾ’ ആൺ വണ്ടുളെ ആകർഷിക്കുകയും അത് പരാഗണത്തിന് സഹായകമാകുകയും ചെയ്യുന്നു. ജീവശാസ്ത്രജ്ഞർ ഇതിനെ ‘sexual deception’ എന്നാവും വിളിക്കുക. ‘Original’ ‘copy’ എന്നീ പ്ലാറ്റോണിക് ആശയത്തെ പിൻപറ്റി ഓർക്കിഡ് ‘തേനിച്ചയെ’ അനുകരിക്കുന്നു എന്നു പറയുന്നത് അബദ്ധമായിരിക്കും. ഇവിടെ ഓർക്കിഡ്-വണ്ട് സംയുക്തത്തിൽ ഓർക്കിഡ് എവിടെ അവസാനിക്കുന്നു വണ്ട് എവിടെ തുടങ്ങുന്നു എന്നു വേർതിരിക്കാൻ കഴിയാതെയാകുന്നു, അതിർത്തികൾ നേർത്തു വരുന്നു. ‘ആയിക്കൊണ്ടിരിക്കൽ’ (Becoming) മുൻകൂറായി വ്യക്തിസത്ത ആർജ്ജിച്ച വസ്തുക്കൾക്കിടയിൽ സംഭവിക്കുന്നതല്ല പകരം അതുതന്നെ ‘വ്യക്തിവൽക്കരണ പ്രക്രിയ’ (Individuation process) യായി മനസ്സിലാക്കേണ്ടിയിരിക്കുന്നു. ഒരുവശത്ത് ഓർക്കിഡ് വണ്ടിനെ അനുകരിക്കുന്നു എന്നു പറയാൻ കഴിയും, എന്നാൽ അത് Strataയുടെ തലത്തിൽ മാത്രം സംഭവിക്കുന്ന ഒന്നാണെന്നുകാണാം. ഓർക്കിഡിലെ ‘plant organization’ വണ്ടിലെ ‘animal organization’ അനുകരിക്കുന്നു. എന്നാൽ മറുവശത്ത് സംഭവിക്കുന്നത് ‘കോഡ്’ തന്നെ പിടിച്ചെടുക്കലും അതിന്റെ മിച്ചമൂല്യം സ്വന്തമാക്കലും, ‘സംയോജകതാശേഷി’ (Valency) ആർജ്ജിക്കലും, തികഞ്ഞ ആയിക്കൊണ്ടിരിക്കലും ആണെന്ന് കാണാൻ കഴിയും. ‘a becoming-wasp of the Orchid and a becoming-Orchid of the wasp.
ഇവിടെ ഓർക്കിഡും വണ്ടും ചേർന്ന് ഒരു Rhizome സൃഷ്ടിക്കുകയാണ്. പ്രകൃതിതന്നെ പ്രകൃതിവിരുദ്ധ സമാഗമങ്ങളുടെ വേദിയാകുന്നു. ‘Natural joints’ എന്നൊന്ന് ഇല്ലാതാകുന്നു. എന്തും ഏതിലേക്കും തുറക്കാവുന്ന ഒന്നായിമാറുന്നു. എവിടെയും അവിചാരിതമായ ഒരു മുളപൊട്ടൽ സംഭവിക്കാം. ഇതിലൊന്നും ചരിത്രമല്ല, ഭൂമിശാസ്ത്രമാണ് പ്രധാനമാകുന്നത്. ഇതിനെയാണ് ദില്യൂസും ഗത്താരിയും ‘A-signifying rupture’ എന്ന് വിളിക്കുന്നത്.
നിങ്ങളെ കേൾക്കുന്ന കുട്ടികളെ നിങ്ങൾ കേൾക്കുന്നുണ്ടോ?
‘What children say’ എന്ന ലേഖനം ദില്യൂസ് എഴുതിയത് കുട്ടികളുടെ സ്വപ്നങ്ങളെയും സംസാരങ്ങളെയും നിരന്തരമായി വ്യാഖ്യാനിച്ചുകൊണ്ടിരുന്ന മനോവിശകലനത്തെ പറ്റിയാണ്. കുഞ്ഞു റിച്ചാർഡ് മനോവിശ്ലേഷകയായ മെലാനി ക്ലെയ്‌നെക്കുറിച്ചു (Melanie Klein) പറഞ്ഞ പോലെ “Mr.K interpreted, interpreted INTERPRETED”. ഫ്രോയ്ഡിന്റെ ലിറ്റിൽ ഹാൻസ് കുടുംബ വീട് വിട്ട് താഴെ കൊച്ചു കൂട്ടുകാരിയുടെ (Mariedl) കൂടെ ഒരു ദിവസം കഴിഞ്ഞ്, പിറ്റേന്ന് പുലർച്ചെ തിരിച്ചെത്താനും ആഗ്രഹം അറിയിച്ചപ്പോഴും വീടുവിട്ട് തനിക്ക് ചേർന്ന മറ്റൊരുകൂട്ടുകാരിയുടെ കൂടെ തെരുവ് ചുറ്റാൻ ഒരുങ്ങിപ്പുറപ്പെട്ടപ്പോഴും ഫ്രോയ്ഡിന്റെ മനോവിശ്ലേഷണീയം അത് മുഴുവൻ ‘അച്ഛൻ-അമ്മ-കുട്ടി’ എന്ന കഥയിലേക്ക് ചുരുക്കുകയായിരുന്നു. അവന് എപ്പോഴും അമ്മയുടെ കട്ടിലിനരികിലേക്ക് തിരിച്ചുനടക്കേണ്ടി വന്നു!! ഫ്രോയിഡ് ഒരിക്കലും ഹാൻസ് ആ കൊച്ചുപെൺകുട്ടിയെ ആഗ്രഹിച്ചിരുന്നു എന്ന് വിശ്വസിക്കാൻ കൂട്ടാക്കിയില്ല. അത് അടക്കിവച്ച മറ്റെന്തോ ആഗ്രഹത്തിന്റെ പ്രകടനം മാത്രമായി ചുരുക്കി മനസ്സിലാക്കി. “Freud does not understand anything about assemblages or the movement of de-territorialisation that accompany them. He only knows one thing: the family territory, the logical family person” (Two Regimes of Madness- p90)
മറ്റെന്തും പ്രത്യക്ഷമാകുന്നത് കുടുംബത്തിന്റെ പ്രതിനിധാനത്തിനകത്തു മാത്രമാണ്. ഹാൻസിന് മറൈഡ്ൽ (Mariedl) നോടുള്ളത് അമ്മയോടുള്ളത് തന്നെയാണ്. ഇവിടെ മറ്റേതു പരിതസ്ഥിതി (Milieu) കളിൽ നിന്നെല്ലാം സ്വതന്ത്രമായി പ്രഥമഗണനീയമായത് അച്ഛനും അമ്മയും ആണ്. പക്ഷെ ഓരോ സവിശേഷ പരിതസ്ഥിതിയും തനത് ഗുണങ്ങളും വസ്തുക്കളും ശക്തിയും സംഭവങ്ങളും ചേർന്നതാണ്. തെരുവിനെ ദില്യൂസ് ഉദാഹരണമായെടുക്കുന്നു. അതിന്റെ കല്ലുപാകിയ പാതയോരങ്ങൾ, ഒച്ചകൾ (കച്ചവടക്കാരുടെ ഒച്ചയിടൽ) മൃഗങ്ങൾ (കുതിരകൾ) തെരുവിൽ അരങ്ങേറുന്ന നാടകങ്ങൾ (കാൽ വഴുതി വീഴുന്ന കുതിര. അതിനു കിട്ടുന്ന ചാട്ടവാറടികൾ). ഈ സഞ്ചാരവഴികൾ (trajectory) ആ വഴികളിലൂടെ സഞ്ചരിക്കുന്നവരുടെ കർതൃത്ത്വവുമായി മാത്രമല്ല , അയാളിൽ പ്രതിഫലിക്കുന്നിടത്തോളം ആ പരിതസ്ഥിതിയുടെ തന്നെ കർതൃത്ത്വവുമായും ഇഴചേർന്നു കിടക്കുന്നതാണ്. ‘The map expresses the identity of the journey and what one journeys through.’ ദില്യൂസിയൻ ഭാഷയിൽ പറഞ്ഞാൽ രക്ഷിതാക്കൾ കുട്ടികൾ കടന്നുപോകുന്ന ഒരു ‘milieu’ മാത്രമാണ്. അവർ അവരുടെ ഗുണങ്ങളിലൂടെയും ശക്തിയിലൂടെയും കടന്നുപോകുകയും അതിന്റെ ‘മാപ്പിംഗ്’ നടത്തുകയും ചെയ്യുന്നു. എന്നാൽ കുട്ടികൾക്ക് മറ്റെല്ലാത്തിനെക്കാളും പ്രാമുഖ്യം മാതാപിതാക്കൾ ആണെന്നും മറ്റെല്ലാം അതിനു കീഴെയോ അനുബന്ധമായി നിലനിൽക്കുന്നതോ മാത്രമാണ് എന്ന് കരുതുന്നതിൽ ശരികേടുണ്ട്. ‘father and mother are not the coordinates of everything that is invested by the unconscious’ എന്ന് ദില്യൂസ്.
ഹാൻസിന് ഒരിക്കലും ലിംഗച്ഛേദഭീതി ഉണ്ടായിരുന്നില്ല. ‘Children have no interest in organs and organic functions, the things of sex'(TRM). തനിക്ക് ഉള്ളത് പോലെ പെൺകുട്ടികൾക്കും മുള്ളുന്ന സാധനം (pee-maker) ഉണ്ടെന്ന് അവനറിയാം, അമ്മയ്ക്കും ഉണ്ട്. ഉള്ളതൊക്കെ ഒന്ന് തന്നെ, സ്ഥാനവും ബന്ധവും അല്പം മാറിയിരിക്കുന്നു. ‘univocity of being and desire’. സ്ഥാനങ്ങളിലും ബന്ധങ്ങളിലും ഉള്ള വൈവിധ്യം വ്യത്യസ്ത നിലയിൽ ശക്തിയും തികവും ഉള്ള ‘യന്ത്ര സംഘാതങ്ങൾ’ (Machinic Assemblage) സൃഷ്ടിക്കുന്നു. ‘അപ്പോൾ രണ്ട് ലിംഗങ്ങൾ അല്ല, എണ്ണമാറ്റതാണ് ഉള്ളത്.’ എത്രമാത്രം സംഘാതങ്ങൾ സാധ്യമാണോ അത്രയും ലിംഗസാധ്യതകളും ഉണ്ട്. നമ്മൾ ഓരോരുത്തരും അനവധിയായ സംഘാതങ്ങളിൽ പ്രവേശിക്കുകയാൽ നമുക്കൊക്കെ അത്രയും ലിംഗങ്ങളും ഉണ്ട്. കുട്ടികൾ തങ്ങൾ രണ്ട് ലിംഗങ്ങളിൽ ഒന്നിൽ തളക്കപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു എന്നു തിരിച്ചറിയുമ്പോൾ അവരുടെ ശക്തി ഇല്ലായ്മ കൂടി തിരിച്ചറിയുകയാണ്. അവരുടെ യന്ത്രഭാവന നിശബ്ദമാക്കപ്പെടുന്നു, അവരെ നമ്മൾ വിഷാദഭാവത്തിലേക്കു തള്ളിവിടുന്നു’. കുട്ടിക്കുള്ളത് ലിംഗച്ഛേദഭീതിയല്ല, തന്റെ അനവധിയായ ലിംഗസാധ്യതൾ അപഹരിക്കപ്പെട്ടതിനാലുള്ള വിഷാദമാണ്. “They have been damaged,Their countless sexes have been stolen” (TRM). ദില്യൂസിയൻ ചിന്തയിലെ ‘Univocity’ സ്പിനോസയിലേതു പോലെ വസ്തുവിനല്ല, പ്രക്രിയയ്ക്കാണ് പ്രാധാന്യം നൽകുന്നത്. അത് തീർത്തും ‘Rhizomatic’ ആണെന്ന് കാണാം. ‘Locomotive, horse and sun are no less sexes than boy and girl’ (TRM).
ലിറ്റിൽ ഹാൻസ് യഥാർത്ഥത്തിൽ തന്റെ ചിന്തയാണ് പറയുന്നത്. എന്നാൽ ഫ്രോയ്ഡ് ഉടൻ അത് സ്വപ്നമായി കണ്ട് വ്യഖ്യാനിച്ചു തുടങ്ങുന്നു. അതിൽ കുതിരയെ കൂടാതെ ജിറാഫും ഉണ്ടായിരുന്നു. വലിയ ജിറാഫ് ‘കുഞ്ഞനായി’ മാറുന്നു, അതിന്റെ പുറത്താണ് ഹാൻസ് സ്വന്തം മുറിയിൽ ഇരിക്കുന്നത്. എന്താണ് ‘കുഞ്ഞൻ ജിറാഫ്’ എന്നു അച്ഛൻ ചോദിക്കുമ്പോൾ, വലിയ ജിറാഫ് അച്ഛൻ അല്ലെങ്കിൽ അച്ഛന്റെ ലിംഗം ആണെന്നും കുഞ്ഞൻ ജിറാഫ് ‘അമ്മ അല്ലെങ്കിൽ ‘യോനി’ ആണെന്നും ആയിരുന്നു മറുപടി. ഇത് അഗമ്യ ഗമനത്തിനുള്ള ത്വരയും, ലിംഗച്ഛേദഭീതിയും, കുറ്റബോധവും ഒക്കെ ചേർന്ന ഒന്നാണ്. ഹാൻസിന്റെ കുതിരപ്പേടി അത് തന്റെ വിരലിൽ കടിക്കും എന്നതാണ്, വിരലും ഇവിടെ ലിംഗപ്രതീകം തന്നെ. തന്റെ കുടുംബവീടിനു മുന്നിലെ വളവ് തിരിയുമ്പോൾ കുതിരവണ്ടികൾ മറിഞ്ഞുവീഴും എന്ന ഭയത്തെപ്പറ്റി ഹാൻസിനോടുള്ള അച്ഛന്റെ ചോദ്യം ഇതാണ് ‘ ഇനി പറയൂ, ആ കുതിര വണ്ടി ആരാണ്? ഞാനോ, നീയോ അതോ അമ്മയോ? അവന്റെ കാമനകളെ ആ നിലയ്ക്ക് ത്രികോണത്തിൽ ആക്കുമ്പോൾ അവൻ എന്തു പറയാൻ ആണ്?
“ഇവിടെയെല്ലാം കുട്ടികൾ ഒരു ഭൂപടം വരച്ചു തുടങ്ങുമ്പോൾ, Rhizome പണിയുമ്പോൾ അതിനെ അലസിപ്പിക്കുകയാണ് മനോവിശ്ലേഷണീയം ചെയ്യുന്നത്. പുറത്തേക്കുള്ള വഴികൾ മുഴുവൻ കൊട്ടിയടക്കുന്നു. അവനിൽ നാണവും കുറ്റബോധവും നിറയ്ക്കും വരെ അവർ ആ പണി തുടരും. ഫോബിയ (അവർ അവനെ ‘കെട്ടിടം’, ‘തെരുവ്’ തുടങ്ങിയ Rhizhomeൽ നിന്നും വിലക്കി, രക്ഷിതാക്കളുടെ കിടക്കയിലേക്ക് ചുരുക്കി. അവന്റെ തന്നെ ശരീരത്തിലേക്ക് ചുരുക്കി, പ്രൊഫസർ ഫ്രോയ്ഡിൽ തറപ്പിച്ചു നിർത്തി”. (ATP)
തന്റെ വരകളിലൂടെയും കഥകളിലൂടെയും ഹാൻസ് അവന്റെ പലായനപഥങ്ങൾ കണ്ടെത്തുകയായിരുന്നു. ഭൂപടം നിർമ്മിക്കുകയും ‘പുറ’ത്തേക്ക് പാലം പണിയുകയുമായിരുന്നു, മൃഗലോകത്തെക്കും പ്രകൃതിയിലേക്കും നഗരമധ്യത്തിലേക്കും വഴികണ്ടെത്തുകയായിരുന്നു. ‘ഒരിക്കൽ Rhizome തകർക്കപെട്ടാൽ അതിന്റെ കഥകഴിഞ്ഞു. മരമാക്കിമാറ്റിയാൽ, അതിന്റെ വഴിമുടക്കിയാൽ അവിടെ തീർന്നു. കാമനകളുടെതന്നെ ശ്വാസം നിലച്ചുപോകും. എല്ലായ്പോഴും ഒരു Rhizome പണിതാണ് കാമനകൾ രൂപം കൊള്ളുന്നതും അനക്കം വയ്ക്കുന്നത്.’ Once a Rhizome has been obstructed, aborified it’s all over, no desire stirs; for it is always by rhizome that desire moves and produces. (ATP)
സൈക്കോ അനാലിസിസിന് പകരമായി ഗത്താരിയും ദില്യൂസും മുന്നോട്ടുവയ്ക്കുന്നത് സ്കിസോ അനാലിസിസ് ആണ്. La Borde ക്ലിനിക്കിൽ ഗത്താരിയുടെ സഹപ്രവർത്തകൻ കൂടിയായിരുന്ന ദെലിനി (Fernand Deligny) ഓടിസ്റ്റിക് കുട്ടികളുടെ ‘അലച്ചൽ വരകൾ’ (wondering lines) അടയാളപ്പെടുത്തിയത് ദില്യൂസും ഗത്താരിയും പരാമർശിക്കുന്നുണ്ട് . ദെലിനി ഓടിസ്റ്റിക് കുട്ടികളുടെ ചേഷ്ടകളും ചലനങ്ങളും അടയാളപ്പെടുത്തുകയായിരുന്നു (Mapping). ഒരു കുട്ടിയുടെ തന്നെ പല ഭൂപടങ്ങൾ, അതുപോലെ പലകുട്ടികളുടെ ഒരൊറ്റ ഭൂപടം (ATP), എല്ലാം അദ്ദേഹം അടയാളപ്പെടുത്തി. ഒരു കുട്ടിയുടെ തന്നെ രണ്ട് ഭൂപടങ്ങൾ എടുത്താലും അവ ഒരുപോലെ ആയിരിക്കില്ല. അവ തികച്ചും അലയുന്ന രേഖകൾ (wandering lines) ആയിരിക്കും, തുടക്കവും ഒടുക്കവും ഇല്ലാത്ത പലായനപാതകൾ. ഒരുപക്ഷേ അതു ജീവിത സാധ്യമല്ലെന്നു നമുക്ക് തോന്നും, ജീവിക്കുന്ന അസാധ്യജീവിതം. എന്തെന്നാൽ വൃക്ഷജീവിതചിന്തക്ക് അതൊരിക്കലും ഗ്രാഹ്യമാകാൻ വഴിയില്ല.
കുട്ടികളിലുള്ള അതിവിശിഷ്ടമായ അവസ്ഥ കലയിലും സന്നിഹിതമാണ്, അവ രണ്ടും വൈയക്തികവും യുക്തിഭദ്രവുമായ യാതൊന്നും നിലനിർത്തുന്നില്ല. അതിന്റേതായ വഴിയിൽ കുട്ടികൾ പറയുന്നത് തന്നെയാണ് കലയും പറയുന്നത്. അവരണ്ടും സഞ്ചാരവഴികളും ആയിക്കൊണ്ടിരിക്കലും ഒക്കെ ചേർന്നതാണ്, അതും ഒരേസമയം തീവ്രവും വിപുലവുമായ ഭൂപടങ്ങൾ വരച്ചുകൊണ്ട്. ‘The map is open and connectable in all of its dimensions; It is detachable, reversible, susceptible to the constant modification’ എന്ന് D&G. (ATP)
ചിന്ത ലോകത്തിന്റെ/ലോകത്തോടൊപ്പമുള്ള ഭൂപടസൃഷ്ടിയാണ്, അതുപോലെ ഓർക്കിഡ്, വണ്ടിനെ പകർത്തുകയല്ല, പകരം അതിന്റെ/ അതിനൊപ്പമുള്ള ഭൂപടനിർമ്മിതിയാണ് Orchid-Wasp Rhizomeൽ നടക്കുന്നത്. ചിന്ത ലോകത്തെ പകർത്തുകയല്ല, അതിനോട് ബന്ധിതമാകുകയാണ് ചെയ്യുന്നത്. അത് വൈദഗ്ദ്ധ്യത്തിന്റെയോ, വ്യാഖ്യാനത്തിന്റെയോ വിഷയമല്ല, പരീക്ഷണങ്ങൾക്കാണ് അവിടെ പ്രാധാന്യം.
Map/Tracing, Rhizome/Tree എന്നിവയിൽ ദില്യൂസും ഗത്താരിയും രണ്ടിൽ ഒന്നിനെ മേൽസ്ഥാപിക്കുക ആണെന്ന തോന്നൽ ചിലപ്പോൾ ഉണ്ടാകാം. പക്ഷെ ഭൂകാണ്ഡങ്ങളിൽ മരം വളരുന്നതും, മരത്തിന്റെ ചില്ലകളിൽ ഭൂകാണ്ഡങ്ങൾ മുള പൊട്ടുന്നതിനെക്കുറിച്ചും കരുതിയിരിക്കാൻ അവർ എപ്പോഴും ഓർമിപ്പിക്കുന്നു. അത്പോലെ, അപദൃഢീകരണം (de-stratificaion) അതീവ ശ്രദ്ധയോടെ ചെയ്യേണ്ട ഒന്നാണ്, അല്ലാത്തപക്ഷം അത് ആത്മഹത്യാപരമായി തീർന്നേക്കാം.
- A fabric is a material made through weaving, knitting, spreading, crocheting, or bonding that may be used in production of further goods (garments, etc.). And felt is a textile material that is produced by matting, condensing and pressing fibers together. Felt can be made of natural fibers such as wool or animal fur, or from synthetic fibers such as petroleum-based acrylic or acrylonitrile or wood pulp-based rayon.
Featured Image: Pteridium sp. Rhizome. Transverse Section. 250X
Comments are closed.